Tarihi kapı tokmakları, sadece süs değil, taşıdıkları figürler ile önemli mesajlar içeren birer “emoji”. Yakın Doğu Üniversitesi’nin 7. Akdeniz Sosyal Bilimler Kongresi’nde sunduğu çalışma; Kıbrıs, Gaziantep ve Cunda Adası’nda kullanılan kapı tokmaklarının mesajlarını deşifre ediyor.
Tarihi kapı tokmakları, ahşap kapıların en önemli tamamlayıcısı olarak tarihsel ve mimari olarak oldukça önemli simgeler. Üstelik estetik güzelliklerinin yanı sıra kullanıldıkları bölgenin kültürü ile ilgili önemli ipuçları da veriyorlar. Kapı tokmakları, aynı zamanda kapıya gelen ziyaretçi ile ev sahibi arasında bir mesajlaşma aracı olarak da kullanılıyordu. Ev sahibinin sosyo-ekonomik durumu, inancı, ev ahalisinde evlilik çağında birisi olup olmadığı gibi pek çok sorunun cevabını, kapı tokmakların sembollerden almak mümkün.
Yakın Doğu Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Yüksek lisans öğrencisi Sevgi Özkıyıkçı ve öğretim üyesi Doç. Dr. Yücel Yazgın’ın 7. Akdeniz Sosyal Bilimler Kongresi’nde sunumunu yaptıkları “Kapı Tokmaklarının İşlevleri ve Görsel/Formsal Olarak İncelenmesi” isimli çalışmanın ortaya çıkardığı sonuçlar büyük ilgi topladı. Sevgi Özkıyıkçı’nın, Doç. Dr. Yücel Yazgın danışmanlığında tamamladığı yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanan çalışma; Kıbrıs, Gaziantep ve Cunda Adası’nde kullanılan tarihi tokmaklarının bölge kültürü ve kullanıldıkları evlere dair işaret ettikleri ile dikkat çekiyor.
Kapı tokmaklarında pek çok mesaj gizli
Kongrede sunulan çalışma, kapı tokmaklarının sadece süs amacıyla kullanılmadığını ortaya koyması açısından bir hayli ilginç. Kapı tokmakları, aynı zamanda kullanıldıkları evlerde yaşayan kişi veya kişilerin; maddi-manevi gücünü, medeni halini, cinsiyetini, kültürünü ve yaşam şeklini tanıtan, taşıyan ve yansıtan sosyal araçlar. Araştırmaya göre kapı tokmaklarında en yaygın kullanılan figürler olarak; hayvan başı, hayvan gövdesi, çiçek motifleri, kadın eli, iki ayrı cinsiyette insan başları ve halka formları öne çıkıyor.
Örneğin aslan başı ve ejder figürlü tokmaklar, evde yaşayanların ekonomik gücünü sembolize ediyor. El figürü taşıyan kapı tokmakları ise daha çok evde yaşayan kişilerin medeni halini simgeliyor. Örneğin el figürlü tokmaklarda, eğer yüzük parmağında yüzük varsa evdeki herkesin evli olduğu anlamına geliyor. Yüzük eğer orta parmakta ise evde nişanlı birinin yaşadığını; hiç yüzük yoksa evde hala bekâr bireyler yaşadığını sembolize ediyor. Halka formları kullanılan kapı tokmakları ise mesajı dışarıdan içeriye taşıyor. Halkalı kapı tokmaklarında biri büyük ve ağır; diğeri daha hafif ve küçük olan iki halka kullanılıyor. Ziyaretçi erkekse kapıyı çalmak için büyük halkayı; kadın ise küçük halkayı kullanıyor. Böylece ev ahalisi gelen misafirin cinsiyetini öğrenmiş oluyor. Ayrıca tokmaklara bağlanan ipler de önemli birer mesajlaşma aracı. Ev sahibi evde yoksa bunu kapı tokmağına bağladığı bir iple ziyaretçisine bildiriyor. İp kısaysa yakında döneceğini sembolize ediyor, uzunsa daha uzakta olduğunu.
